چرا برخی معتاد می‌شوند، اما بقیه در دام این بلا گرفتار نمی‌شوند؟ پژوهش‌هایی که بر روی خانواده‌ها از جمله دوقلوهای همسان، دوقلوهای ناهمسان، فرزند خوانده‌ها و خواهرها و برادرها انجام شده است، نشان می‌دهد که نیمی از خطر اعتیاد پیدا کردن یک فرد به نیکوتین، الکل یا دیگر مواد مخدر به آرایش ژنتیکی وی بستگی دارد. این پژوهش، وجود رابطه‌ای بین ژنتیک و اعتیاد را نشان می‌دهد. یافتن بنیان زیست‌شناختی خطر ابتلا به اعتیاد، زمینه پژوهش مهمی برای دانشمندانی است که درصدد حل کردن مشکل اعتیاد به الکل و مواد مخدر هستند.
نقش ژنتیک در بیماری‌ها
علم ژنتیک به مطالعه ژن‌ها می‌پردازد. ژن‌ها واحدهای عملکردی DNA هستند که ژنوم انسان را تشکیل می‌دهند و اطلاعاتی را ارائه می‌دهند که فعالیت‌های سلولی بنیادی بدن را هدایت می‌کند. پژوهش‌های انجام شده بر ژنوم انسان نشان می‌دهد که به طور متوسط ۹۹.۹ درصد توالی‌های DNA دو نفر مانند یکدیگر است، اما همان ۰.۱ درصد تفاوت اثر چشمگیری دارد و وجود بیش از سه میلیون تفاوت را در قریب به سه میلیارد جفت باز توالی DNA توضیح می‌دهد.
این تفاوت‌ها موجب متنوع شدن ویژگی‌های آشکاری مانند قد، رنگ مو و نیز باعث گوناگونی در ویژگی‌های ناپیدا می‌شود؛ برای مثال احتمال ابتلا به بیماری‌های خاصی مانند حمله قلبی، سکته مغزی، دیابت و اعتیاد را افزایش می‌دهد یا از فرد در برابر این بیماری‌ها محافظت می‌کند.
بعضی بیماری‌ها مانند کم‌خونی، پیامد تغییر یا اصطلاحاً جهش یک ژن خاص است. بعضی جهش‌ها که مرتبط با افزایش خطر ابتلا به سرطان سینه و تخمدان دانسته می‌شود، به ابزار پزشکی مهمی برای ارزیابی خطر ابتلا به بیماری‌های جدی تبدیل شده است. پژوهشگران به موفقیت چشمگیری دست یافته‌اند، هر چند یافتن روش‌های درمان یا مدیریت این اختلالات به سادگی کشف علت ابتلا به این اختلالات نبوده است.
اکثر بیماری‌ها، از جمله اعتیاد پیچیده‌اند و تفاوت‌هایی که در ژن‌های مختلف وجود دارد، بر احتمال ابتلای فرد به بیماری یا محافظت شدن در برابر آن اثر می‌گذارد. خوشبختانه دانشمندان در حال جستجو برای یافتن روش‌های بیشتری جهت درمان و پیشگیری از این بیماری‌های پیچیده هستند.
دلایل محیطی اعتیاد
پژوهش‌ها حکایت از آن دارد که سلامت هر انسانی پیامد تعاملات پویای بین ژن‌ها و محیط است. برای مثال عامل‌های ژنتیکی و عامل‌های سبک زندگی مانند تغذیه، ورزش و استرس بر احتمال بالا رفتن فشار خون اثر دارد. دانشمندان نشان داده‌اند که محیط پیرامون فرد بر احتمال سوءمصرف مواد مخدر اثر می‌گذارد.
برای مثال اگر جامعه فعالیت‌های سالم فوق برنامه را به نوجوانان ارائه کند، آسیب‌پذیری نوجوانان آن اجتماع در برابر ابتلا به اعتیاد کاهش می‌یابد. بر اساس داده‌های موجود، دسترسی به امکانات ورزشی، مانع از بروز رفتار جستجوی مواد مخدر می‌شود؛ این اثر در مردان بارزتر از زنان است.
مطالعات نشان می‌دهد که بعضی عامل‌های نفوذ اجتماعی، خطر ابتلا به اعتیاد یا محافظت در برابر آن را افزایش می‌دهد. به علاوه در معرض مواد بودن یا تحمل استرس در محیط فرهنگی یا اجتماعی بر عملکرد ژن‌ها اثر می‌گذارد، اثری که ممکن است تا پایان عمر باقی بماند. همچنین دانشمندان دریافته‌اند که ژن‌ها نقش مهمی در واکنش‌های فرد به محیط پیرامونش دارند و برخی را در برابر بیماری‌های مختلف آسیب‌پذیرتر می‌کنند.
برای ترک انواع مواد مخدر مانند ترک کریستال و … به کلینیک ترک اعتیاد پیام تندرستی به عنوان بهترین مرکز در تهران با پرستاری 24 ساعته مراجعه کنید.
رابطه ژنتیک و اعتیاد
می‌توان گفت که اعتیاد ۵۰ درصد به علت استعداد ژنتیکی و ۵۰ درصد به علت ضعف در مهارت‌های مقابله‌ای است. مطالعات متعدد این نظریه را تایید می‌کند؛ برای نمونه در یک مطالعه، ۸۶۱ جفت دوقلوی همسان و ۶۵۳ جفت دوقلوی غیرهمسان مورد بررسی قرار گرفتند. وقتی یکی از دوقلوهای همسان به الکل اعتیاد داشت، احتمال ابتلای قل دیگر به اعتیاد نیز بالا بود. اما وقتی یکی از دوقلوهای غیرهمسان معتاد به الکل بود، قل دیگر لزوماً به الکل اعتیاد نداشت. پژوهشگران بر پایه تفاوت‌هایی که بین دوقلوهای همسان و غیرهمسان وجود داشت، به این نتیجه رسیدند که عامل‌های ژنتیک به میزان ۵۰ تا ۶۰ درصد در ابتلا به اعتیاد نقش دارد. ۴۰ تا ۵۰ درصد دیگر، پیامد مهارت‌های مقابله‌ای ضعیف مانند ناتوانی در مدیریت استرس یا هیجانات و احساسات ناراحت‌کننده است.
کودکانی که والدین معتاد دارند، ۸ برابر بیشتر مستعد ابتلا به اعتیاد هستند. در یک مطالعه دیگر، ۲۳۱ بیماری که معتاد به الکل یا مواد مخدر تشخیص داده شده بودند، تحت بررسی قرار گرفتند و با ۶۱ فردی که اعتیاد نداشتند، مقایسه شدند. سپس وابستگان درجه یک (والدین، خواهر و برادر یا فرزندان) بررسی شدند. مشخص شد که اعتیاد یکی از والدین به مواد مخدر یا الکل باعث می‌شود که فرزندان خانواده ۸ برابر بیشتر از فرزندان والدین غیرمعتاد مستعد ابتلا به اعتیاد شوند.
آیا ژن‌هایی مخصوص اعتیاد وجود دارند؟
همگی ما دارای استعداد ژنتیکی ابتلا به اعتیاد هستیم، چون مزیتی تکاملی برای اعتیاد وجود دارد. وقتی انسان یا هر موجود دیگر، غذای خاص مورد علاقه‌اش را می‌خورد، مزیتی در ارتباط با لذت خوردن آن غذا ایجاد می‌شود، در نتیجه انسان مشتاقانه منتظر خوردن آن غذا در آینده می‌ماند. به عبارت دیگر، احتمال ابتلا به اعتیاد وارد سیستم مغز می‌شود. برای همگی ما پیش آمده است که با وجود آگاهی از عواقب پرخوری، در خوردن غذای مورد علاقه خود زیاده‌روی کرده‌ایم.
هر چند همه ممکن است به اعتیاد مبتلا شوند، اما برخی بیشتر مستعد ابتلا به اعتیاد هستند؛ عده‌ای از همان ابتدا مانند دائم‌الخمرها مشروب می‌خورند و عده‌ای در ابتدا مقدار کمی الکل مصرف می‌کنند و پس از مدتی الکلی می‌شوند.
سوءمصرف مکرر مواد مخدر یا الکل، سیستم مغز را برای همیشه تغییر می‌دهد. حتی اگر استعداد ژنتیکی کمی برای معتاد شدن داشته باشید، در نهایت ممکن است معتاد شوید. سوءمصرف مکرر الکل یا مواد مخدر به دلیل ناکارآمد بودن مهارت‌های مقابله‌ای، می‌تواند سیستم عصبی مغز را برای همیشه تغییر دهد. هر بار که الکل مصرف می‌کنید، اعصاب مرتبط با نوشیدن الکل تقویت می‌شود و تمایل بیشتری برای دریافت پاداش حاصل از نوشیدن الکل پیدا می‌کنید. هر چه اثر الکل را بیشتر دنبال کنید، احتمال مبتلا شدن شما به اعتیاد بیشتر می‌شود.
ژنتیک تا چه اندازه در ابتلا به اعتیاد موثر است؟
ژن‌ها سرنوشت شما را رقم نمی‌زنند؛ ۵۰ درصد اعتیادها پیامد ضعف در مهارت‌های مقابله‌ای است و با تقویت این مهارت‌ها می‌توانید سرنوشت خود را تغییر بدهید. افراد بسیاری در خانواده‌های آلوده به اعتیاد پرورش یافته‌اند، اما موفق شده‌اند بر سابقه خانوادگی خود غلبه کنند و با خوشبختی در کمال سلامتی زندگی کنند. در صورتی که علائم اعتیاد در فردی دیده شود، باید سریعا به بهترین مرکز نگهداری ترک اعتیاد مراجعه شود.
استرس چه اثری بر تغییرات ژنتیک دارد؟
شواهد روزافزون حکایت از آن دارد که عامل‌های محیطی مانند استرس، تغییرات ژنتیکی را القاء می‌کند که می‌تواند موجب ابتلا به اختلالات روانی و اعتیاد به مواد مخدر شود. تغییرات ژنتیک به آن دسته از تنظیمات ژنی اشاره دارد که ارتباطی با تغییرات توالی DNA ندارد. تغییرات ژنتیک اطلاعاتی است که به ماده ژنتیکی موجود اضافه می‌شود و می‌تواند بر بیان ژنی نیز اثر بگذارد.
یک موقعیت ناراحت‌کننده و پرتنش، مانند مرگ یکی از نزدیکان یا بیکاری، موجب ترشح هورمون‌های استروئیدی (به نام گلوکوکورتیکوئیدها) می‌شود. این هورمون‌های استرس، محرک ایجاد تغییر در بسیاری از سیستم‌های بدن می‌شود، تغییرات ژنتیکی را القاء می‌کند و به بیان دیگر ژن‌های موجود در مغز را تنظیم می‌کند. مدار پاداش مغز یکی از سیستم‌هایی است که تحت تأثیر هورمون‌های استرس قرار می‌گیرد. تعامل بین هورمون‌های استرس و سیستم پاداش مغز می‌تواند محرک ابتلا به اعتیاد و عود اعتیاد ناشی از استرس باشد.
کاهش استرس، احتمال ابتلا به اعتیاد را کم می‌کند و از برگشت به اعتیاد پیشگیری می‌کند
خوشبختانه عوارض منفی استرس را می‌توان با عامل‌های دیگری مانند ورزش یا حمایت اجتماعی کاهش داد. انجام اینگونه رفتارهای مثبت، جهت تغییرات ژنتیکی که مانع ابتلا به اعتیاد می‌شود، در کنار مداخله‌های دیگر مانند رفتاردرمانی شناختی (CBT) و گاهی اوقات درمان دارویی به ترک اعتیاد کمک می‌کند. یکی از مزایای ورزش این است که احساسات منفی مانند استرس و در نتیجه تغییرات ژنتیکی ناشی از استرس را کاهش می‌دهد.
